ارسباران یا قره داغ ناحیه کوهستانی وسیعی است در شمال استان آذربایجان شرقی و در شهرستان‌های اهر کلیبر و ورزقان واقع شده است. در سال ۱۹۷۶ یونسکو ۷۲ هزار و ۴۶۰ هکتار از اراضی منطقه ارسباران را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت کرد.

به گزارش سایت خبری محیط زیست ایران (IENA) و به نقل از ایسنا، برنامه حفاظتی یونسکو که با نام ذخیره‌گاه‌های زیست‌ کره (Biosphere Reserve) شناخته می‌شود، یکی از برنامه‌های راهبردی برای حفاظت از محیط زیست است. ایران دارای ۱۳ ذخیره‌گاه زیست‌کره است که بخشی از منطقه ارسباران نیز یکی از این ذخیره‌گاه‌های زیست کره است.

ذخیره‌گاه زیست‌کره ارسباران در بالاترین عرض جغرافیایی ایران و در جنوب رود ارس قرار دارد که مرز شمالی ایران را با کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان تشکیل می‌دهد و بخش مهمی از جنگل‌های ارسباران است که وسعت این ناحیه رویشی حدود ۱۶۴ هزار  هکتار در سال ۱۳۷۸ بر آورد شده است .

وجود قله‌های مرتفع که بیشتر آن‌ها ارتفاعی بیش از ۲۵۰۰ متر دارند با شیب بسیار تند و دره‌های عمیق ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی و تکتونیک فعال، قرار داشتن در مسیر حرکت جبهه‌های آب و هوایی مرطوب مدیترانه‌ای و سیبری باعث شده تا بارش‌های زمستانه به‌صورت برف در ارتفاعات انباشته شود و در بهار و تابستان رودخانه‌های کوچک اما دائمی را تغذیه کند که بیشتر آن‌ها در جهت شمال به حرکت در آمده است و وارد رودخانه ارس می‌شوند.

تغذیه مناسب دامنه‌ها باعث پیدایش چشمه‌های فراوان شده است و محیط جنگلی و حیات وحش متنوع و چشم اندازهای بدیع از جمله ویژگی‌های طبیعت زیبای این ذخیره‌گاه است.

ارسباران با قرار گرفتن در میان سه آتشفشان مهم آرارات ، سهند و سبلان به‌علت فعالیت‌های مکرر آن‌ها و تکتونیک فعال به‌صورت مجموعه‌ای در هم در آمده که قسمت عمده سنگ‌های آن را آهک‌ها و سنگ‌های آذرین تشکیل می‌دهند و توفیت و مارن و شیل و کنگلومرا نیز در آن دیده می‌شوند.

این مجموعه متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی و بر اثر حرکات شدید کوهزایی آل‍‍پی به‌وجود آمده است و بازالت و تراکیت در آن فراوان دیده می شود.

بارندگی نسبتا زیاد در این منطقه که بیشتر به صورت برف است و تبخیر کم آن باعث شده تا جویبارهای زیادی از کوهستان‌های مرتفع آن سرچشمه بگیرد و به وارد رودخانه ارس شوند. آب این  رودها از کیفیت خوبی برخوردار است و برای شرب انسان و حیات وحش و کشاورزی هیچگونه محدودیتی ندارد.

ذخیره‌گاه زیست‌کره ارسباران از نظر ویژگی‌های فلورستیک، اکولوژیک، حیات وحش، میراث فرهنگی و زیبایی‌شناسی دارای مشخصه‌های ممتازی است و محل انحصاری رویش گونه‌های نادری از گیاهان در ایران است.

از نظر جغرافیای گیاهی ارسباران محل برخورد سه اقلیم مختلف خزری، قفقازی و مدیترانه‌ای است. تاکنون ۷۸۱ گونه گیاهی در منطقه شناسایی شده که تعدادی از این گونه‌ها منحصر به ارسباران است. انواع زیستگاه‌های ارسباران شامل مناطق کوهستانی با شیب‌های سنگی و صخره‌ای، دره‌ها، خاک‌های ماسه‌ای و مناطق جنگلی و مرتعی است.

از ‍‍پستاندارانی که در این ذخیره‌گاه زیست کره زیست می‌کنند می‌توان به خرس قهوه‌ای، گرگ، روباه معمولی، شغال، ‍‍پلنگ، گربه لینکس، گربه جنگلی، سمور سنگی، گراز، خرگوش، کل و بز، تشی، خار‍‍پشت ارو‍‍پایی، مرال در اسارت و قوچ و میش ارمنی اشاره کرد همچنین تریتون تاجدار، وزغ سبز، قورباغه درختی، قورباغه مردابی، مارمولک چشم ماری و مار قیطانی از دیگر گونه‌های این منطقه هستند.

موقعیت جغرافیایی ذخیره‌گاه‌های زیست کره به‌صورتی است که در مرکز ذخیره‌ گاه زیست‌ کره، یک هسته مرکزی قرار دارد که از آن به شدت حفاظت می‌شود. این بخش را هم ناحیه‌ای دیگر مانند سپری حفاظتی احاطه کرده است که به آن‌ زون ضربه‌گیر(Buffer Zone) یا محدوده ضربه‌گیر گفته می‌شود. در محدوده ضربه‌گیر، فعالیت‌های سنتی انسانی از جمله گردآوری گیاهان خوراکی و تهیه هیزم برای مصارف خانگی به دقت و زیر نظر کارشناسان انجام می‌شود، علاوه بر این تعدادی تحقیقات غیر مخرب هم می‌تواند در این محدوده انجام شود.

اطراف زون ضربه‌گیر، یک زون دیگر به نام زون ارتباطی(Transition Zone) وجود دارد که در این محدوده، بعضی از انواع توسعه پایدار مانند کشاورزی در مقیاس کوچک انجام می‌شود. علاوه بر این، در این محدوده امکان استخراج منابع طبیعی مانند الوار کنی انتخابی و تحقیقات تجربی نیز وجود دارد. این استراتژی کلی که در پیرامون هسته مرکزی، تعدادی زون‌ های ضربه‌گیر و زون‌ های انتقالی قرار داشته باشند به این لحاظ اهمیت دارد که مردم محلی را به پشتیبانی از اهداف مناطق حفاظت شده ترغیب می‌کند.

در ناحیه‌بندی ذخیرهگاه زیستکره ارسباران هسته مرکزی شامل مناطق آنزا، دار آغزی، مکن، شاه حیدر، تازه کته، ونیق، شاه اوتران، رودخانه ارس است و مناطق تاتار و آینالو جزو مناطق سپر حفاظتی است.

در محدوده سپر حفاظتی و منطقه بینابینی  ارسباران در مجموع ۱۰۵ آبادی با مجموع ۱۶۵۰۰ نفر مستقر هستند. جاده مرزی بین ایران و آذربایجان از شمال ذخیره‌گاه می‌گذرد و یکی از بزرگترین معادن مس ایران در بالا دست این ذخیره گاه در محلی به نام سونگون واقع شده است.

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست از تهدیدات عمده‌ای که متوجه ذخیره‌گاه زیست‌کره ارسباران است می‌توان به چرای بی‌رویه دام، تبدیل اراضی جنگلی و مرتعی به کشتزار، قطع چوب درختان جنگلی اشاره کرد. همچنین با انجام فعالیت‌های معدن مس در منطقه سونگون خطرات زیست‌محیطی ناشی از آلوده شدن آب رودخانه‌ها به ترکیبات خطرناک به همراه مس وجود دارد و فعالیت‌های جاده‌سازی نیز تخریب‌هایی را در منطقه ارسباران به دنبال داشته است .

انتهای ‍‍پیام