مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه گرمایش زمین مشکل شماره یک محیط زیست است، آن را همانند مشکل میکروپلاستیک‌ها برشمرد و به نقش تالاب‌ها در گرمایش زمین پرداخت.

مسعود باقرزاده کریمی، در وبینار "رهیافتی برای احیای تالابها و دریاچه‌ها که با مشارکت دانشگاه شیراز و حفاظت محیط زیست برگزار شد، گفت: یکی از محورهای مهم حوزه تالاب، موضوع پایش تالاب هاست؛ تالاب ها از جنبه های کمی و کیفی، نوسانات تراز آب، نوسانات سطح آب و وضعیت کیفیت آب دارای پارامترهای بسیار زیادی در این حوزه به شمار می‌رود که مستلزم ارایه مدل پایش است.

به گزارش سایت خبری محیط زیست ایران (IENA) به نقل از محیط زیست فارس، باقرزاده، در ارتباط با کارکرد های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تالاب، در آستانه پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر، ضمن تبریک این روز، گفت: کنوانسیون رامسر یکی از قدیمیترین کنوانسیون هاست، پنجاه سال پیش، ایران و چند کشور معدود جهان، اولین میثاق بین المللی محیط زیست را​ تهیه کردند، اینک بیش از ۱۷۰ کشور و بیش از ۲۲۰۰ تالاب معرفی شده در این کنوانسیون همکاری دارند.

او ادامه داد: با رویکرد این کنوانسیون، برای اولین بار، حفاظت و بهره برداری پایدار به طور همزمان اتفاق می افتد، یعنی تنها به حفاظت صرف تاکید نمی شود و بهره‌برداری خردمندانه را هم کنار آن خواهیم داشت. زیرا تصمیم گیرندگان، به این نتیجه رسیده اند که تالاب را بدون جوامع بومی و بهره‌بردار اطراف تالاب نمی توان حفظ کرد، پس باید تعامل افراد، مسوولیت ها و منافع اقتصادی-اجتماعی را به طور صحیح تعریف کنیم.

مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های کشور افزود: در کنوانسیون رامسر، برنامه مشارکت و آگاهی افزایی(CEPA) مصوب و بعدها نیز اصطلاح ظرفیت سازی به آن اضافه شد و باعث جلب مشارکت مسئولانه تری در بین بهره برداران و سایر ذینفعان می شود.

باقرزاده گفت: در این مقوله، برنامه های جامعی برای مدیریت تالابها در حال تدوین است که بر مشارکت های اقتصادی اجتماعی تالاب ها اتکا دارد؛ این برنامه‌ها باید به صورت مشارکتی و در فرآیندهای کارگاهی تدوین می شد که خوشبختانه در چند تالاب انجام شد؛ این حوزه نه تنها تالاب، بلکه حوضه آبخیز آن را بررسی می کند و همه جوانب را مد نظر قرار می دهد.

او گفت: اعتراف می کنم که جامعه نگری اجرایی شده در مدیریت زیست بومی، فراتر از آبخیزداری و منابع آب است. بنابراین این نگاه جامع حاصل نگاه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی به تالابهاست که امیدواریم در حوزه ذینفعان هم این جامعه نگری اتفاق بیفتد و همه ذینفعان به عنوان اعضا و تدوین کننده برنامه باشند.

باقرزاده با اشاره به اینکه موضوع کلان نگری و سیاست گزاری در حوزه تالابها از اهمیت بالایی برخوردار است، ادامه داد: تالاب ها از عوامل کلیدی در وقوع یا کنترل پدیده‌هایی مثل گرد و غبار، سیل، گرمایش کره زمین، گسترش آفات، بیماری ها و مسائل بهداشتی انسان به شمار می‌روند که به نظر از جایگاه بسیار مهمی برای حیات بشر برخوردارند.

تاثیر ۲۰ درصدی خشک شدن تالابها بر گرمایش زمین

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، گفت: مشکل گرمایش کره زمین، مشکل شماره یک محیط زیست کشور و هم تراز با مشکل میکروپلاستیک‌هاست. بیش از ۲۰ درصد گرمایش کره زمین در اثر خشک شدن تالاب‌ها به وقوع می پیوندد و ۳۰ درصد کربن کره زمین نیز در تالاب هاست که دانشگاه شیراز در حال بررسی موضوع است.

باقرزاده با بیان اینکه، یک سوم حجم سیل استان گلستان در سال ۹۸ در تالاب‌ها ذخیره شد، افزود: در صورت نبود این تالاب ها، خسارت سیل چندین برابر می شد؛ در استان های دیگر نیز وضع به همین شکل بوده به طوریکه، تالاب هورالعظیم استان خوزستان، به تنهایی ۴ میلیارد متر مکعب سیلاب کرخه را در خود ذخیره کرد.

او گفت: از دیگر عوامل بحران زا در حوزه تالاب می توان به آفات و بیماری‌هایی نظیر آنفولانزای فوق حاد پرندگان که از طریق پرندگان مهاجر گسترش پیدا می‌کند یا مشکلات بهداشتی و بیماریهایی که در اثر خشک شدن تالاب ها برای مردم سیستان و بلوچستان رخ داد، اشاره کرد. بنابراین زنده بودن تالاب‌ها منافع فراوان و خشکی و نابودی آنها گرفتاری های فراوانی را به دنبال دارد.

باقرزاده گفت: به طورکلی در کلان نگری اگر ما تمام عوامل تخریب و آلودگی تالاب ها و حتی سایر مناطق حفاظت شده را در یک کفه ی ترازو بگذاریم و تمام عوامل مدیریت و حفاظت آنها را در کفه دیگر، کماکان کفه تخریب، سنگینی می کند. به عبارت دیگر سرعت تخریب و آلودگی از سرعت حفاظت ما جلو زده است. پس ما در سیاستهای کلان باید رویکردهای دیگری را در پیش گیریم

او خود را از طرفداران نظریه مشارکت بخش غیردولتی در مدیریت تالاب ها دانست و گفت: تسری در این امر را یکی از اولویت های مهم می دانم. باید بتوانیم از ظرفیت سایر بخشها در مدیریت مناطق استفاده کنیم.

مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب ها در خصوص طرح های پژوهشی نیز گفت: دو یا سه محور پژوهشی مد نظر است، که می تواند مورد توجه دانشجویان قرار گیرد، به طور مثال؛ بهره‌برداری خردمندانه، تقسیم، تفهیم منافع و مسئولیتها بین ذی‌نفعان و ذی مدخلان تالاب به چه ترتیب انجام شود؟ این موضوع بسیار پیچیده اما به طور کاملا ملموس است، در دو تالاب هورالعظیم خوزستان و هامون سیستان و بلوچستان به خوبی این امر قابل مشاهده بود و من نظاره گر آن بودم.

او گفت: در هورالعظیم بهره برداران و جوامع محلی منافع کاملاً با هم تضاد دارند؛ صیادان دوست دارند تالاب پر آب باشد و ماهی بگیرند و کشاورزان دوست دارند آنجا خشک شود و اراضی را توسعه دهند. پس ما نمی توانیم بگوییم جامعه بهره بردار، هم دل است و یا تضاد منافع دارند. این پیچیدگی در تقسیم و تفهیم منافع می تواند حایز اهمیت باشد.

اختلاف نظر در تعریف تالابها

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس نیز ضمن اشاره به اختلاف نظرهای موجود در تعریف تالاب ها بین برخی دستگاه ها، گفت: جدا کردن تالاب ها تحت عناوین مرداب و لجنزار و غیره درست نیست و در آیین نامه اجرایی تبصره ۲-ماده ۲ قانون اراضی مستحدث و ساحلی تعریفی از تالاب ها آمده که دقیقاً با تعریف کنوانسیون رامسر مطابقت دارد و تعریف جامعی است.

حمید ظهرابی ادامه داد: در بند الف ماده ۱ گفته شده حریم عبارتست از اراضی که از یک سمت به دریاچه یا تالاب محدود است؛ که البته خود تالاب در برگیرنده مفهوم دریاچه هم هست و آوردن کلمه دریاچه برای تاکید بوده لذا این که گاهی در تعیین بستر و حریم تالاب ها تفاسیری ارایه می شود که در بر گیرنده سایر انواع تالاب ها نیست کاملا اشتباه و مغایر قانون است.


عواید و کارکردهای گسترده تالابها

ظهرابی کارکردهای تالاب ها را برشمرده و با اشاره به تاثیرات آن بر تعدیل شرایط آب و هوایی گفت: دیر زمانیست در حاشیه تالاب بختگان انجیرستان های دیم بدون ذره ای آبیاری به ثمر می نشست اما امروز می بینیم که این انجیرستان ها اگر آبیاری نشوند خشک خواهند شد.

وی همچنین کنترل سیل، حفاظت از تنوع زیستی، تفرج و گردشگری، تامین غذا ذخیره کربن، تجزیه و جمع آوری جذب و نگهداشت آلاینده ها را از عواید و اثرات بسیار مثبت تالابها برشمرد و افزود: در رابطه با حفظ تنوع زیستی امروز با خشک شدن تالاب ها شاهد کاهش جمعیت پرندگان آبزی و کنار آبزی هستیم و همچنین دریاچه بختگان و تالاب مهارلو مثال بازز و جذب و نگهداشت آلاینده‌ها محسوب می‌شوند و این موضوع مشهود است. در سایر تالاب‌هایی که در بالادست آن فعالیت های انسانی انجام می‌شود نیز اینچنین است و با حذف دریاچه آسیب های بسیار جدی می تواند برای سلامتی مردم و سایر اجزای محیط زیست به وجود آید.

ظهرابی از دیگر کارکردهای تالابها را تغذیه آب های زیرزمینی، جلوگیری از شور شدن اراضی کشاورزی و چاه های آب کشاورزی دانست و با اشاره به مثالهایی عینی در این موارد، گفت: از بین رفتن آبخوان ها، فرونشست آنها که اخیرا در شرق دریاچه مهارلو اتفاق افتاده و از نتایج کم آبی و خشک شدن تالاب هاست.

مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس خاطرنشان کرد: این استان از دیرباز اهمیت ویژه‌ای برای تنوع زیستی قائل بوده و حفاظت از تنوع زیستی یکی از مهمترین ماموریت های محیط زیست فارس بوده است.

وضعیت نه چندان مطلوب ۱۱ تالاب فارس

او برای ارائه اطلاعاتی از مناطق تحت مدیریت گفت: فارس غیر از ۱۱ تالاب، ۱۳ منطقه تحت مدیریت محیط زیست دارد که شامل سه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش و ۸ منطقه حفاظت شده دارد که قریب به ۱۰ درصد مساحت استان را شامل می شود، همچنین استان فارس ۲۱ منطقه شکار ممنوع دارد که آنها نیز حدود ۱۱ درصد از مساحت استان را در بر گرفته اند و همانطور که اشاره شد در این استان ۱۱ تالاب طبیعی با ۱۸۰ هزار هکتار مساحت وجود دارد.

ظهرابی در تشریح آخرین وضعیت تالاب‌های فارس نیز گفت: دریاچه پریشان متاسفانه در حال حاضر خشک و بی آب  بوده و علیرغم بارندگی ها و افزایش ۲۰ درصدی بارندگی نسبت به میانگین سالانه در سال های خشک می بینیم که هیچ تغییری در سطح آب ایجاد نشده که بیشترین دلیل آن برداشت بیش از حد آب از چاه های غیرمجاز است.

او با بیان اینکه رهاسازی ۵۵ میلیون متر مکعب از سد درودزن و بارندگی های اخیر منجر به آبگیری ۳۷ درصدی دریاچه بختگان شده است، گفت: تالاب کمجان حدوداً ۱۰ درصد و اما تالاب طشک به میزان ۴۷ درصد آبگیری شده است.

ظهرابی با بیان اینکه به دلایل متعدد نظیر بارندگی و  رهاسازی آب از سد درودزن و فعالیت چشمه گمبان، دریاچه مهارلو وضعیت بهتری دارد و گرچه ۴۵ درصد آبگیری داشته اما همچنان در حال تغذیه است و انتظار می‌رود سطح آب آن افزایش یابد.

او اضافه کرد: دریاچه کافتر با وجود تلاشها برای رفع موانع مسدود شدن مسیر آب، به دلیل نبود بارندگی های منجر به سیلاب در منطقه، تغییر چندانی نداشته است و تالاب های کوچکی چون برم شور و هفت برم هم درصد کمی آب گرفته اند، تالاب هیرم بصورت جزئی آبگیری شده است و نهایتا تالاب‌ هرم و کاریون به دلیل نبود بارندگی در جنوب استان فارس تغییرات خاصی نداشته اند. 

 مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس گفت: برای احیای تالاب ها ابتدا نیاز به سیاستگذاری، برنامه ریزی و انجام مطالعاتی بود که باید مبنای کار قرار می‌گرفت، این اقدامات شروع و تدوین برنامه مدیریت زیست بومی که خود از ضروریات بود در سطح ملی در قالب برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه انجام شد و بر اساس آن برنامه های احیای تالاب توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شد مطالعه آب مورد نیاز محیط زیستی برای تدوین برنامه مدیریت زیست بومی تالاب نیز در دست اقدام است. در این اثنا تهیه برنامه ها های آموزشی فرهنگ سازی و آماده سازی اذهان عمومی برای انجام اقدامات احیایی نیز ضروری بود که برنامه ریزی های لازم انجام و فعالیتهای چون آماده‌سازی بسترهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در قالب این برنامه ها انجام خواهد شد.

 تدوین برنامه های عملیاتی و مطالعاتی

ظهرابی گفت: طرح ملی حفاظت و احیای تالاب های فارس تهیه و از سال ۹۵ آغاز و اعتبار آن نیز سال ۹۶ تامین شده و در این سال‌ها ادامه یافته است. همچنین طی طرحی با همکاری دانشگاه شیراز برنامه عملیاتی ساختار احیای تالاب ها تهیه و ستاد احیای تالاب ها نیز در استان تشکیل شده و برای اجرایی شدن برنامه های ستاد و احیای تالاب قراردادی با دانشگاه شیراز به عنوان دبیرخانه احیای تالاب ها تدوین شده است.

او ادامه داد: قرار است برنامه مدیریت زیست بومی برای احیای تالاب به روز رسانی شده و مطالعات علمی مورد نیاز به منظور اجرای راهکارها و تهیه پلان اجرایی انجام شود و میزان اثربخشی هر یک از این فعالیت ها و میزان هزینه مورد نیاز برآورد و در صورت نیاز اقدامات تکمیلی نیز به آن افزوده و اعلام و در نهایت به تصویب ستاد احیای تالاب های استان رسانده شود.

ظهرابی گفت: خوشبختانه سیاست ها و برنامه ریزی های استراتژیک برای احیای تالاب ها در سطح سازمان حفاظت محیط زیست با زحمات بسیار زیاد همکارانمان انجام و قانون حفاظت از تالاب ها و آیین نامه اجرایی نیز تهیه شده و به تصویب هیئت دولت رسیده است، ساختارهای لازم چه در سطح محلی به عنوان کمیته های محلی، در سطح استانی به عنوان ستاد احیای تالاب های استانی و در سطح ملی و در بالاترین سطح مدیریتی کشور شکل گرفته است.

برنامه‌های اجرایی شده برای احیا و حفاظت از تالابهای فارس

او خاطرنشان کرد: برنامه های مدیریت زیست بومی پریشان و بختگان تهیه و برنامه پریشان بازنگری شده و هم اکنون توسط دانشگاه شیراز در حال نهایی شدن است و پلان اجرایی آن به زودی به ستاد اجرایی تحویل خواهد شد. برای تالاب های مهارلو و کافتر نیز با توجه به برنامه مدیریت زیست بومی بیشتر اقدامات از جمله برگزاری کارگاه های مورد نیاز انجام و برنامه آن در دست نگارش است و نیاز آبی زیست محیطی آن نیز برآورد شده است.

ظهرابی گفت: آلودگی تالاب مهارلو نیز یکی از اولویت‌های اداره حفاظت محیط زیست فارس بود که به جدیت پیگیری و اقدامات لازم تا حدود زیادی انجام شد و بخشی از آن نیز به زودی اجرایی خواهد شد. دربستر حریم تالاب کافتر نیز متاسفانه حریم و بستر ورودی رودخانه شادکام به طور کامل مورد تصرف قرار گرفته بود که با همکاری های مردم و مسئولان شهرستانی توانستیم این بخشی از اراضی را خلع ید و دایک هایی را که ایجاد شده بود تخریب کنیم. گرچه این اقدام بسیار پیچیده و سخت بود اما خوشبختانه در سایه همت همکاران اتفاق افتاد در طی دو سال گذشته نیز موفق شده ایم این حق آبه بختگان را اخذ، حفاظت و به سالم ترین فرایند به تالاب برسانیم. برنامه کشاورزی پایدار نیز از اولویت های آتی این اداره کل است که در سال جاری برای حوزه های آبخیز در حال تدوین و اجرایی شدن است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس گفت: اقدام مهم و ارزشمند دیگری که انجام شده تعیین حریم و بستر تالاب پریشان و اخذ سند بود که می توان آن را در کشور بی‌سابقه و نمونه دانست.

ظهرابی همچنین گفت: لایروبی های تالاب پریشان انجام و اثرات زیست محیطی انتقال آب از سد نرگسی به پریشان نیز توسط دانشگاه تهران در دست مطالعه و بررسی است که بر اساس گزارش نهایی و با توجه به جمع بندی های انجام شده اعلام کرده اند فعلاً از لحاظ خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مشکلی برای انتقال آب از این سد وجود ندارد.

انتهای پیام