حرارت ۸۰ درجه سانتی‌گراد باعث افزایش جوانه‌زنـی بـذرهای موجـود در بانـک بذر خاک می‌شود.
آتش‌سوزی‌های کنترل‌نشده که به دو شـکل طبیعـی یـا توسـط انسان رخ می‌دهند، نقـش بسیار مهمی در سـاختار و عملکـرد بسیاری از اکوسیستم‌های طبیعی ایفا مـی‌کننـد. محققان کشور نقش این گونه آتش‌سوزی‌ها و محصولات جانبی آن‌ها را بر جوانه‌زنی گیاهان مرتعی و جنگلی مورد مطالعه قرار داده‌اند.
به گزارش سایت خبری محیط زیست ایران (IENA)، بذرهای مختلف دفن شده در خاک که اصطلاحاً بانک بذر خاک نامیده می‌شوند، به‌عنـوان مخزنـی در احیـای اکوسیسـتم‌هـای تخریب‌شده به‌شمار می‌روند. یکی از اثرات مهم آتش‌سوزی، تأثیر آن روی جوانه‌زنی بذرهای گیاهان است. آتش‌سوزی به‌عنوان یک عامل آشفتگی، بـا تـأثیر بـر عوامل مختلف محیطـی ماننـد نـور، درجه حـرارت، رطوبـت و نیترات باعث می‌شود که شرایط جوانه‌زنی بذرها در گیاهان عـالی به یک فرایند پیچیده تبدیل شود.
به گفته متخصصان، محصولات آتش شامل حـرارت، دود و خاکسـتر تـأثیرات متفاوتی بر تحریک‌پذیری جوانه‌زنی بذرهای گیاهان دارند. حرارت، باعث شکسته شـدن پوسته غیرقابـل نفـوذ بـذرها و افـزایش رطوبـت بـذرها شـده و درنهایت باعث افزایش جوانه‌زنی آن‌ها می‌شود.
تیمار حرارت بر اساس میزان دما و مدت‌زمان اعمال تیمـار تـأثیر متفاوتی روی بذرها یا بانـک بـذر خـاک دارد و مـی‌تـوان نتیجـه گرفت بذرهایی که در دمای بالا از بین می‌روند دارای خواب فیزیکی نیستند بلکه خواب آن‌ها از نوع فیزیولوژیـک اسـت. دود نیز به‌عنوان محصول دیگر آتش، در غلظـت‌هـای بالا مانع جوانه‌زنی بذرها و در غلظت‌های پـایین باعـث افـزایش جوانه‌زنی می‌شود.
در این خصوص، محققانی از دانشگاه شهرکرد یک مطالعه پژوهشی را به انجام رسانده‌اند که در آن اثـر محصولات آتش شامل حرارت، دود و خاکستر بر تـراکم، شـکل زیستی، شکل رویشی، غنا و تنـوع گونـه‌ای بـذرهای گونـه‌هـای موجـود در بانک بذر خاک مراتع نیمه استپی مورد بررسی واقع شده است.
این تحقیق در مراتع نیمه‌استپی کرسنگ، با ارتفـاع متوسـط ۲۶۰۰ متـر از سـطح دریا واقع در شمال غربی استان چهارمحـال و بختیـاری انجام شده است. بدین منظور پس از شناسایی مقدماتی و تعیـین منطقـه مـورد بررسـی، محققان از روش نمونه‌برداری تصادفی طبقه‌بندی‌شده بـرای نمونـه‌بـرداری از بانـک بذر خاک و سپس انجام آزمایش‌های مربوطه استفاده کردند.
بر اساس یافته‌های این مطالعه، حرارت ۸۰ درجه سانتی‌گراد باعث افزایش جوانه‌زنـی بـذرهای موجـود در بانـک بذر خاک می‌شود. این نتیجه بیانگر این موضوع است کـه برخـی از درجه حرارت‌ها در شکسـت خـواب فیزیولـوژیکی و فیزیکـی بذرها مـؤثر بـوده و باعـث افـزایش تـراکم بـذرهای جوانـه‌زده می‌شوند. همچنین حرارت مناسـب باعـث از بین رفتن پوسـته سخت بذرها و افزایش جوانه‌زنی آن‌ها می‌شود.
بر این اساس، علی‌اصغر نقی‌پور برج، پژوهشگر گروه مرتع و آبخیزداری دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد و همکارانش می‌گویند: «از مجموع کل گونه‌ها و تیره‌های جوانه‌زده در نمونـه‌هـا، بیشـترین سهم تیره‌ها در تیمار درجـه حـرارت ۸۰ درجـه سانتی‌گراد و بیشترین سهم گونه‌ها در تیمار خاکستر مشاهده شد».
آن‌ها می‌افزایند: «نتایج نشان داد که باوجود افزایش تـراکم جوانـه‌زنـی بذرهای تحـت تـأثیر تیمـار خاکسـتر نسـبت بـه تیمـار شـاهد، اختلاف‌ها معنی‌دار نبود. همچنین اعمال حرارت ۸۰ درجـه سانتی‌گراد باعـث کـاهش قابل‌توجه یکنواختی گونه‌های جوانه‌زده در بانک بـذر خـاک نسـبت بـه تیمار شاهد شد».
تیمار شاهد در آزمایش‌های علمی، به آن عده از موجودات یا مواد تحت آزمایش اطلاق می‌شود که روی آن‌ها عمل آزمایشی خاصی صورت نگرفته است و حالت طبیعی خود را دارند.
به گفته نقی پور و همکاران محققش که نتایج مطالعه خود را در نشریه «بوم‌شناسی کاربردی» منتشر کرده‌اند: «با توجه به نتایج حاصله می‌توان گفت که مطالعـه اثــرات محصــولات آتــش، حــرارت، دود و خاکســتر روی گونه‌های گیـاهی اهمیـت زیـادی در شـناخت و تحلیـل پاسـخ گونه‌ها در تحریک‌پذیری جوانـه‌زنـی بـذرها دارد. همچنـین بـا شبیه‌سازی این تیمارها در آزمایشگاه و گلخانه نه‌تنها می‌توان اطلاعات بیشتری در چگونگی پاسخ گونه‌ها به آتـش بـه‌دسـت آورد، بلکه در مناطقی که دارای آتش‌سـوزی‌هـای کنتـرل‌نشـده هستند، می‌توان نوع پاسخ گونه‌ها و به‌خصوص گونه‌های در معرض خطر در برابر آتش‌سوزی را پیش‌بینی کرد».
نشریه«بوم‌شناسی کاربردی» که در قالب فصل‌نامه توسط دانشگاه صنعتی اصفهان منتشر می‌شود، به چاپ مقاله‌های مربوط به کاربرد مفاهیم، نظریه‌ها، روش‌ها و مدل‌های اکولوژیک برای شناخت، حفاظت و مدیریت منابع زیستی، اکوسیستم‌های طبیعی و محیط‌های شهری به مفهوم گسترده آن می‌پردازد.
انتهای پیام